یکی از رایج ترین آزمایش هایی که در مراحل اولیه بررسی احتمال ناباروری در مردان انجام می‌شود آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام می‌باشد.
در این آزمایش علاوه بر میزان اسپرم تولید شده توسط مرد، کمیت و کیفیت اسپرم نیز در نمونه مایع بررسی می‌شود.

امروزه ۱۰ الی ۱۵ درصد زوجین به علت مشکل ناباروری به پزشک مراجعه می نمایند که در بررسی مردان بعد از معاینه بیضه ها آزمایش اسپرم انجام می‌شود. در این مقاله به بررسی زمان آزمایش اسپرم، نحوه ی انجام آن و هر آنچه که باید درباره ی این آزمایش بدانید پرداخته ایم.

چرا آزمایش اسپرم انجام می شود ؟

آزمایش اسپرم اغلب برای مواقعی تجویز می شود که زن و شوهر مشکل باردار شدن دارند. این آزمایش به متخصص کمک می‌کند تا بفهمد مرد بطور طبیعی دارای مشکل باروری است یا خیر. علاوه بر ظاهر اسپرم، (با کمک میکروسکوپ اسپرم ها از نظر سلامت ظاهری بررسی میشوند ) عملکرد آنها نیز بررسی می‌شوند.

علاوه بر مردانی که به ناباروری مشکوک هستند٬ مردانی که به تازگی عمل وازکتومی انجام داده‌اند هم باید آزمایش اسپرم انجام دهند تا از موفقیت آمیزی عمل وازکتومی اطمینان حاصل کنند.
این عمل به این صورت انجام می‌شود که لوله هایی که اسپرم را از بیضه به آلت تناسلی وارد می‌کنند، بریده می‌شوند و برای همیشه از بارداری پیشگیری خواهد شد. بطور معمول پزشک پس از این عمل از بیمار می‌خواهد که آزمایش اسپرم انجام دهد تا از نبود اسپرم در مایع منی اطمینان حاصل کند.

در آزمایش اسپرم سه عامل اصلی در اسپرم ها بررسی می‌شوند که عبارتند از:

تعداد اسپرم ها

۲۰ میلیون اسپرم یا بیشتراز آن در هر میلی‌لیتر نمونه ٬ طبیعی است. کمتر اسپرم می‌تواند باعث ناباروری شود، اگرچه این جمله بدین معنا نیست که مرد نمی‌تواند صاحب فرزند شود؛ ولی در حالت کلی شانس باروری طبیعی در این افراد کمتر از سایرین است.

ظاهر و شکل اسپرم ها ( مورفولوژی )

به طور طبیعی باید حداقل ۳۰٪ از اسپرم های یک نمونه شکلی طبیعی داشته باشند. غیرطبیعی بودن ظاهر اسپرم میتواند انواع مختلفی داشته باشد. ممکن است اسپرم ۲ سر و یا ۲ دم داشته باشد. و یا سرآن باریک باشد و یا گردتر از حالت طبیعی باشد. اسپرم غیرطبیعی قادر به حرکت کردن به شکل درست نبوده و نمیتواند به داخل تخمک به درستی نفوذ کند. باید توجه داشت در هر نمونه منی سالم، تعدادی اسپرم ناسالم دیده خواهند شد. ولی وجود درصد بالای اسپرم ناسالم در برابر اسپرم سالم ٬ احتمال باروری طبیعی را برای فرد کم تر میکند.

تحرک اسپرم

میزان جابه‌جایی اسپرم ها که به تحرک اسپرم ها نیز شناخته می شود. به طور طبیعی حدود ۵۰٪ از اسپرم ها باید پس از گذشت ۱ ساعت حرکت رو به جلو داشته باشند. برای اینکه اسپرم بتواند از محیط سرویکس و دهانه ی رحم به سمت تخمک عبور کند باید قابلیت حرکت رو به جلو یا شنا کردن داشته باشد. در صورتی که درصد زیادی از اسپرمها نتوانند به درستی حرکت کنند، فرد برای باروری طبیعی شانس کمتر دارد.

---

پیشنهاد میکنم مقاله ی آزواسپرم ، انواع ، علت ها و درمان را مطالعه کنید.

---

نکات قبل از انجام آزمایش اسپرموگرام

با توجه به اهمیت نتیجه این آزمایش نکاتی وجود دارد که به آن باید توجه کرد:

پزشک یا آزمایشگاه مربوطه معمولاً از شما می‌خواهد که به مدت سه تا شش روز قبل از انجام این آزمایش هر گونه فعالیت جنسی منجر به انزال را به تعویق بیاندازید.
این کار باعث می‌شود که تعداد اسپرم ها در آزمایش بالا باشد و همچنین باعث دقیق تر بودن نتیجۀ آزمایش می‌شود.
لازم است یک هفته قبل از انجام آزمایش اسپرموگرام ، انزال داشته باشید. نداشتن فعالیت جنسی برای مدت طولانی منجر به فعالیت کمتر اسپرم می‌شود. همچنین ممکن است از شما بخواهند که از چند روز قبل از آزمایش سیگار نکشید .

نمونه خوب برای آزمایش اسپرم

برای داشتن یک نمونه خوب برای آزمایشگاه و انجام اسپرموگرام دو فاکتور مهم وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

1. باید دمای مناسب داشته باشد و نه خیلی گرم و نه خیلی سرد باشد وگرنه در نتیجه آزمایش دچار اختلال می‌شود.
2. نمونه اسپرم باید بین 30 تا 60 دقیقه پس از خروج از بدن باید تحویل آزمایشگاه شود.

آزمایش اسپرم چگونه انجام می شود ؟

چندین روش برای جمع آوری نمونه اسپرم برای انجام اسپرموگرام وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• داشتن رابطه جنسی با خروج قبل از انزال
• داشتن رابطه جنسی با کاندوم
• انزال تحریک شده توسط الکتریسیته
• استمناء که مناسب ترین و تمیزترین روش برای دریافت نمونه اسپرم می‌باشد

فاکتورهای مهم در آزمایش اسپرموگرام

مواردی که معمولاً در آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام بررسی می‌شود در زیر آمده است:

حجم مایع منی:میزان اسپرم خارج شده در یک انزال بررسی می‌شود که مقدار بین 2 تا 5 میلی‌لیتر در هر انزال طبیعی است. پایین یا بالا بودن غیرطبیعی حجم اسپرم ممکن است باعث مشکلات باروری شود.

زمان مایع شدن: مایع اسپرم در زمان انزال یک ژل غلیظ است که ظرف حدود 20 دقیقه پس از انزال به مایع تبدیل می‌شود. منظور از زمان مایع شدن منی، مدت زمان لازم برای تبدیل شدن آن از حالت ژله‌ای به حالت مایع است. زمان مایع شدن بین 20 تا 30 دقیقه پس از جمع‌آوری طبیعی است و زمان طولانی برای مایع شدن منی ممکن است نشانه‌ای از عفونت باشد.

تعداد اسپرم‌ها: برای این کار، تعداد اسپرم موجود در هر میلی‌لیتر از مایع منی خارج‌شده در یک انزال شمارش می‌شوند.
20 میلیون اسپرم یا بیشتر در هر میلی‌لیتر طبیعی است. وجود بسیار کم اسپرم می‌تواند باعث ناباروری شود، اگرچه بدین معنا نیست که مرد نمی‌تواند صاحب فرزند شود؛ مردانی با تعداد اسپرم زیر یک میلیون نیز توانسته‌اند پدر شوند.

شکل اسپرم: برای این کار درصد اسپرم هایی که شکل طبیعی دارند را اندازه می گیرند. باید بیش از 30 درصد از اسپرم های موجود دارای شکل طبیعی باشند. اسپرم ها ممکن است بعضا دارای دو سر یا دو دم باشند و یا دارای سرسپزنی یا گرد باشند که قادر به ورود به تخمک نیستند. در هر نمونۀ مایع منی معمولاً تعدادی اسپرم غیرطبیعی یافت می‌شود.

تحرک اسپرم: آزمایشگاه از طریق حرکت اسپرم ها میزان تحرک و پیشرندگی آنها را بررسی می‌کند. بطور طبیعی بیش از 50 درصد اسپرم‌ها بعد از یک ساعت باید تحرک طبیعی داشته باشند. این تحرک پذیری لازم است تا اسپرم بتواند از طریق ترشحات دهانه رحم به تخمک برسد. در صورتی که درصد بالایی از اسپرم‌ها به خوبی حرکن نکنند ممکن است باروری سخت انجام شود.

ph مایع منی: میزان اسیدی یا قلیایی بودناسپرم مشخص می‌شود. ph مایع منی از 1/7 تا 8 طبیعی و نرمال است. بالا یا پایین بودن غیرطبیعی ph مایع منی می‌تواند اسپرم را بکشد یا در چگونگی نفوذ اسپرم در تخمک اثر داشته باشد.

گلبول‌های سفید: بطور طبیعی نباید گلبول سفید در مایع اسپرم وجود داشته باشد. در صورت وجود تعداد زیادی گلبول سفید ممکن است نشانه‌ای از عفونت در بدن باشد.

سطح فروکتوز: فروکتوز نوعی قند است که در اسپرم وجود دارد و باعث می‌شوداسپرم ها انرژی خود را از این قند بدست آورند. میزان این قند در مایع اسپرم بررسی می‌شود.

چه عواملی موجب تعداد کم اسپرم می‌شود؟

وجود تعداد کم اسپرم یا وجود نداشتن اسپرم، ممکن است ناشی از عوارضی مانند وجود ورم در بیضه، واریکوسل، سندرم، پرتودرمانی روی بیضه‌ها، تغذیه و تحرک نا مناسب فرد و ….. باشد.
بیماری‌هایی مانند اوریون نیز می‌تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها شود.
اگر تعداد کمی اسپرم در نمونۀ مایع منی وجود داشته باشد یا درصد بالایی از اسپرم‌ها غیرطبیعی باشند، ممکن است آزمایش‌های بیشتری نیاز باشد.

آزمایش‌های دیگر ممکن است شامل اندازه‌گیری هورمون‌هایی مانند تستوسترون، هورمون لوتئینه‌کننده و پرولاکتین باشد. همچنین ممکن است نیاز به بررسی یک نمونۀ کوچک یا همان بیوپسی از بیضه‌ها باشد تا تعداد اسپرم یا تحرک بسیار کم آن بررسی شود.

در نتیجه اگر یک زوج بیشتر از یک سال برای داشتن فرزند تلاش کرده باشند و بارداری رخ نداده باشد ٬ بهتر است برای چکاپ کلی مرد به پزشک متخصص ارولوژیست و چکاپ زن به متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید.