مثانه بیش فعال، مجموعه ای از علائم است که بر تعداد دفعات ادرار کردن و نیاز فوری برای تخلیه ادرار تأثیر می گذارد. علل عبارتند از ضربه به شکم، عفونت، آسیب عصبی، داروها و مایعات خاص. درمان شامل تغییر رفتارهای خاص، داروها و تحریک عصبی است. مثانه بیش فعال از دسته بیماری های شایع و رایج به حساب می آید. طی تحقیقات صورت گرفته در کشور آمریکا، این بیماری بیش از 33 میلیون بزرگسال را تحت تأثیر قرار داده که این جمعیت شامل 30 درصد مردان و 40 درصد زنان می باشد. البته این تعداد ممکن است بیشتر باشد، چرا که بسیاری از افراد زیرا بسیاری از افراد ممکن است احساس خجالت کنند و برای درمان خود اقدامی نکنند.

مثانه بیش فعال در مردان بیشتر در افراد 65 سال و بالاتر دیده می شود، ولی در زنان ممکن است در سنین پایین تر، معمولا در حدود 45 سالگی به این وضعیت دچار شوند.

مثانه بیش فعال چیست؟

مثانه بیش فعال (OAB) مجموعه ای از علائمی است که ممکن است باعث تعداد دفعات بیشتر ادرار ( ادرار کردن )، نیاز فوری به تخلیه ادرار، میل غیرقابل کنترل برای ادرار کردن، تجربه بی اختیاری و مجبور به ادرار کردن در شب شود. علائم مثانه بیش فعال با تاثیر بر زندگی فرد، بعث استرس و اضطراب فرد شده و به زندگی او آسیب می زند.

باید به این نکته توجه داشت که مثانه بیش فعال به خودی خود از بین نمی رود. اگر OAB یا مثانه بیش فعال را درمان نکنید، علائم شما بدتر می‌شود و منجر به ضعیف شدن ماهیچه‌های مثانه که به کنترل ادرار کمک شده و بافت‌های کف لگن فرد را نازک‌تر می کنند.

علائم مثانه بیش فعال

مثانه بیش فعال نشان دهنده مجموعه ای از علائم است. این علائم عبارتند از:

• فوریت های ادراری و نیاز فوری به تخلیه ادرار؛ فوریت های ادراری یک نیاز ناگهانی و غیرقابل کنترل به ادرار کردن است. در این حالت هنگامی که احساس می کنید نیاز به ادرار کردن دارید، زمان کوتاهی برای رفتن به دستشویی دارید.
• تکرر ادرار؛ نیاز مکرر به ادرار کردن به این معنی است که باید بیشتر از حد معمول (بیش از 8 بار در شبانه روز) به دستشویی بروید.
• بی اختیاری ادرار؛ در این حالت فرد به صورت ناگهانی و غیر قابل کنترل نیاز به ادرار کردن پیدا می‌کند و تا رسیدن به دستشویی دچار نشت ادرار می‌شود.
• شب ادراری؛ فرد برای ادرار کردن، حداقل 2 بار در هر شب از خواب بیدار می شود.

علت اصلی پرکاری مثانه

شرایط یا آسیب هایی که بر عضله دترسور فرد تأثیر می گذارد، باعث می شود که فرد دچار بیش فعالی مثانه شود. عضله دترسور شامل مجموعه ای از فیبرهای عضلانی صاف در دیواره مثانه است. این آسیب ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ترومای شکمی: بارداری و زایمان می تواند سبب کشیده شدن و ضعیف شدن عضلات لگن شود. عضلات لگن، ماهیچه ها و بافت هایی هستند که از اندام های زیر شکم حمایت می کنند. اگر عضلات لگن ضعیف شوند، ممکن است مثانه از موقعیت طبیعی خود خارج شود و منجر به مثانه بیش فعال گردد.
• آسیب عصبی: گاهی اوقات بدن سیگنال هایی را برای ادرار کردن در زمان نامناسب به مغز و مثانه می فرستد. برخی از بیماری ها از جمله جراحی لگن یا کمر، فتق دیسک، پرتودرمانی، بیماری پارکینسون، ام اس و سکته مغزی می توانند باعث آسیب عصبی شوند.
• داروها، الکل و کافئین: مصرف برخی داروها، الکل و کافئین به صورت مستقیم بر روی اعصاب بدن تاثیر می گذارد و باعث افزایش سرریز شدن ادرار می شود. مواد دارای دیورتیک و کافئین ممکن است سبب پر شدن سریع مثانه می شود و احتمال نشت ادرار را افزایش می دهد.
• عفونت: عفونت هایی مانند عفونت مجاری ادراری (UTI) می تواند اعصاب مثانه را تحریک کند و باعث شود مثانه بدون هشدار دچار حس فشردگی ادرار شود.
• وزن اضافی: داشتن اضافه وزن می تواند فشار بیشتری بر مثانه وارد کند که این فشار بیش از حد منجر به بی اختیاری ادراری می گردد.
• کمبود استروژن بعد از یائسگی: تغییرات هورمونی پس از یائسگی ممکن است منجر به بی اختیاری ادراری در زنان شود. در این حالت استروژن درمانی توسط پزشک برای فرد توصیه می شود.

تشخیص مثانه بیش فعال

پزشک و متخصص ارولوژی با بررسی علائم و شرح حال شما و انجام معاینه فیزیکی از اندام های اطراف لگن، مثانه بیش فعال را تشخیص می دهد. در این میان ممکن است که پزشک سوالاتی از شرح حال شما نیز بپرسد؛ مانند:

• علائم شما چیست؟
• چه مدت است که این علائم را دارید؟
• آیا سابقه خانوادگی مثانه بیش فعال دارید؟
• چه داروهای مصرف می کنید؟
• چه نوع مایعاتی در طول روز می نوشید؟
• در چه ساعتی از روز مایعات خاصی مصرف می کنید؟
• در طول روز چه برنامه غذایی دارید؟

چه آزمایشاتی برای تشخیص مثانه بیش فعال انجام می شود؟

پزشک ممکن است آزمایش هایی را برای کمک به تشخیص مثانه بیش فعال تجویز کند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش ادرار: آزمایش ادرار جنبه های بصری، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار را بررسی می کند. این آزمایش با بررسی گلبول های قرمز، گلبول های سفید و باکتری ها می تواند عفونت های مثانه، مجاری ادراری و سایر مشکلات را مشخص کند.
• تست یورودینامیک: تست‌ یورودینامیک میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه بعد از رفتن به دستشویی، میزان ادرار کردن، سرعت ادرار کردن و فشار وارده بر مثانه را اندازه‌گیری می‌کند.

• سونوگرافی: سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی است که به پزشک اجازه می‌دهد تا مثانه را با جزئیات و به صورت کامل بررسی کند.
• سی تی اسکن: سی تی اسکن یک آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی است که تصاویر سه بعدی از مثانه شما ایجاد می کند.
• سیستوسکوپی: پزشک برای بررسی داخل مثانه، از یک ابزار ویژه به نام سیستوسکوپ استفاده می کند که این دستگاه از طریق مجاری ادراری وارد مثانه می شود. این فرآیند با استفاده از ژل بی حس کننده و در برخی مواقع بیهوشی انجام می شود تا فرد در مجرای ادرار خود احساس درد نکند.

درمان مثانه بیش فعال

درمان های مختلفی می تواند به رفع مثانه بیش فعال کمک کند. درمان ها ممکن است شامل تغییر برخی رفتارها، داروها و تحریک عصبی (نورومدولاسیون) باشد. در مورد این تغییر رفتارها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1)داشتن دفتر گزارش مثانه

پزشک ممکن است از شما بخواهد که برای چند روز یک دفتر گزارش مثانه داشته باشید و مواردی که منجر به مثانه بیش فعال می شود را یادداشت نمایید؛ این موارد عبارتند از:

• آنچه می نوشید.
• چقدر می نوشید.
• آنچه می خورید.
• چند بار ادرار می کنید.
• چه زمانی و چه مقدار ادرار شما نشت می کند.
• هر چند وقت یک بار احساس نیاز فوری به ادرار پیدا می کنید.
• زمانی که نتوانستید به موقع به دستشویی برسید.
• هر چیزی باعث ادرار کردن شما می شود، مانند سرفه، عطسه یا خنده.

2)نظارت بر رژیم غذایی

از خوردن یا نوشیدنی موادی که سبب علائم مثانه بیش فعال می شوند، پرهیز نمایید، این مواد خوراکی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• چای.
• قهوه.
• الکل.
• نوشابه های کافئین دار.
• میوه ها و آب میوه ها.
• شکلات.
• گوجه فرنگی و محصولات مبتنی بر گوجه فرنگی.
• غذاها و نوشیدنی های تند و اسیدی.
• غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی شیرین کننده های مصنوعی هستند، مانند نوشابه های رژیمی و آدامس.

3)عملکرد سالم روده

یبوست می تواند به مثانه شما فشار وارد کند و بر عملکرد مثانه شما تأثیر بگذارد. ممکن است بتوانید با حفظ عادات روده سالم از یبوست جلوگیری کنید و علائم مثانه بیش فعال را کاهش دهید. موارد زیر می تواند به شما در حفظ عملکرد سالم روده کمک کند:

• مصرف فیبر خود را افزایش دهید؛ غذاهایی مانند لوبیا، پاستا، بلغور جو دوسر، غلات سبوس دار، نان گندم کامل، میوه های تازه و سبزیجات تازه را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• هر روز دو تا چهار لیوان آب اضافی بنوشید.
• به طور منظم تمرینات ورزشی انجام دهید.

4)مدیریت وزن

داشتن اضافه وزن می تواند به مثانه شما فشار وارد می کند و می تواند منجر به علائم مثانه بیش فعال کردد. حفظ وزن سالم، فشار روی مثانه را کاهش می دهد.

5)از کشیدن سیگار و سایر محصولات تنباکو پرهیز نمایید

سیگار و سایر محصولات تنباکو می تواند ماهیچه مثانه شما را تحریک کند. سرفه ناشی از سیگاری می تواند باعث نشت ادرار شود.

6)بازآموزی و تقویت مثانه

هنگامی که دچار مثانه بیش فعال می شوید، بدن شما عضلات مثانه خود را به گونه ای تنظیم می کند که واکنش خاصی نشان دهند. با تنظیم مجدد عضلات و بازآموزی مثانه، ممکن است ادرار خود را بهتر نگه دارید.

بازآموزی و تقویت مثانه به شما می آموزد که چگونه:

• در برابر احساس فوریت ادرار مقاومت کنید.
• با تاخیر به دستشویی بروید
• به جای پاسخ دادن به احساس فوریت، طبق جدول زمانی ادرار کنید.

مراحل زیر می تواند به شما در تنظیم مجدد مثانه بیش فعال کمک کند:

• فاصله دفع ادرار فعلی خود را مشخص کنید؛ فاصله دفع ادرار شما تعداد دفعاتی است که ادرار می کنید. به عنوان مثال، اگر به طور متوسط ​​هر ساعت ادرار می کنید، این فاصله زمانی دفع ادرار شما است. تعداد دفعات ادرار کردنتان را در دفتر گزارش مثانه خود یادداشت کنید تا فاصله دفع ادرار فعلی شما مشخص شود. هنگامی که فاصله دفع ادرار فعلی خود را مشخص کردید، سعی کنید چند دقیقه بین زمانی که احساس نیاز به ادرار می کنید تا زمانی که واقعاً به دستشویی می روید صبر کنید. با گذشت زمان، زمان بین ادرار کردن را به آرامی افزایش دهید. اگر بین فواصل دفع ادرار احساس فوریت کردید، نفس های عمیق و آهسته داخل و خارج از دهان خود بکشید، خود را در یک محیط آرام تصور کنید یا از تکنیک آرامش‌بخش دیگری استفاده کنید تا زمانی که میل شما از بین برود. وقتی احساس فوریت از بین رفت، به دستشویی بروید.
• ژمان بندی ادرار؛ به جای دستشویی رفتن در صورت نیاز، باید در طول روز در فاصله های زمانی مشخصی به دستشویی بروید. شما با مشورت با پزشک یک برنامه ی منطقی تنظیم کنید و سعی کنید هر دو تا چهار ساعت یکبار به دستشویی بروید، چه احساس نیاز داشته باشید و چه نداشته باشید. هدف این است که از نیاز مبرم و فوری به ادرار جلوگیری کنید و کنترل آن را دوباره به دست آورید.
• تقویت عضلات مثانه و کف لگن؛ تقویت عضلات مثانه و عضلات کف لگن، نیاز شما به دستشویی رفتن و احساس فوریت به ادرار کردن را کنترل می کند.

نحوه تقویت عضلات مثانه و عضلات کف لگ

برای تقویت عضلات مثانه و کف لگن از تمرینات کگل استفاده می نماییم. برای انجام این تمرین، عضلات کف لگن را منقبض کرده و چند ثانیه نگه می داریم و این عمل را چند بار در طول روز انجام می دهیم. این تمرینات سبب می شود که وقتی نیاز فوری به ادرار کردن و دستشویی رفتن داریم، با چند انقباض سریع بتوانیم این نیاز و احساس فوریت به ادرار کردن را کنترل نماییم.

صبوری در تقویت و بازآموزی مثانه بسیار مهم است. هنگام بازآموزی مثانه معمولاً بین شش تا هشت هفته طول می کشد تا نتایج را مشاهده کنید. اگر سوالی دارید یا از پیشرفت خود راضی نیستید با پزشک خود صحبت کنید. پزشک ممکن است داروهایی برای دستیابی به بهترین نتیجه در زمینه بازآموزی و تقویت مثانه را برای شما تجویز نماید.

درمان مثانه بیش فعال با مصرف دارو

پزشک ممکن است حین بازآموزی مثانه داروهایی را در جهت بهبود بازیابی عملکرد طبیعی مثانه تجویز نماید. داروهایی که معمولا برای مثانه بیش فعال تجویز می شوند عبارتند از:

1)داروهای آنتی کولینرژیک

داروهای آنتی کولینرژیک به تنظیم اسپاسم عضلانی مثانه کمک می کنند و پزشک ممکن است این داروها که شامل موارد زیر هستند را تجویز نماید:

• اکسی بوتینین (Ditropan).
• ژل اکسی بوتینین (Gelnique).
• تولترودین (Detrol).
• سولیفناسین (VESIcare).
• فزوترودین (Toviaz).
• داریفناسین (Enablex).
• تراسپیوم (Sanctura XR).

داروهای آدرنرژیک بتا 3

داروهای آدرنرژیک بتا-3 باعث شل شدن عضلات دترسور در مثانه می شوند تا مثانه شما بتواند ادرار بیشتری ذخیره کند.و پزشک ممکن است این داروها که شامل موارد زیر هستند را تجویز نماید:

• میرابگرون (Myrbetriq).
• ویبگرون (Gemtesa).

درمان مثانه بیش فعال از طریق تحریک عصبی

بله، تحریک عصبی می تواند به بهبود درمان مثانه بیش فعال کمک کند. مثانه بیش فعال در نتیجه ارتباط نادرست میان مغز و مثانه ایجاد می شود. تحریک عصبی نوعی روش درمانی است که به وسیله فرستادن پالس های الکتریکی به عصب ها سبب برقرای ارتباط درست میان مغز و مثانه می گردد به طوری که عملکرد صحیح مثانه و کنترل فرد بر مثانه را بهبود می بخشد. البته بای به این نکته توجه داشت که روش درمانی تحریک عصبی یک درمان برگشت پذیر است. پزشکان فقط در صورتی که سایر درمان ها مؤثر واقع نشوند، این روش درمانی را توصیه می نمایند.

انواع مختلفی از درمان های تحریک عصبی وجود دارد که عبارتند از:

تحریک عصب ساکرال

تحریک عصب ساکرال یک روش درمانی است که اعصاب کنترل کننده مثانه را به صورت الکتریکی تحریک می کند.

در این روش پزشک دستگاه کوچکی به نام انتقال دهنده عصبی را در زیر پوست نزدیک ناحیه بالایی باسن کاشت می کند. انتقال دهنده عصبی، پالس های الکتریکی خفیفی را از طریق سیم نزدیک عصب خاجی شما ارسال می کند. عصب خاجی شما عصبی در قسمت پایین کمر شماست. پالس ها به شما در کنترل مثانه خود کمک می کنند.

تحریک عصب ساکرال می تواند تعداد دفعاتی که مجبور به استفاده از دستشویی هستید یا تعداد دفعاتی که به طور تصادفی ادرار می کنید را کاهش دهد و در کل این روش بسیار موثر است. همچنین این درمان یک روش سرپایی است، بنابراین می توانید بعد از آن به خانه بروید.

تحریک عصب تیبیال از راه پوست

در این روش درمانی پالس های عصبی کوچکی را به شاخه عصبی نزدیک مچ پا می فرستد. این پالس ها به تحریک کنترل مثانه کمک می کند.

تحریک عصب تیبیال از راه پوست یک روش سرپایی است. بسیاری از افراد به 12 جلسه در هفته و سپس جلسات نگهداری ماهانه پس از آن نیاز دارند.

درمان مثانه بیش فعال با تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس)

بوتاکس شناخته شده ترین برند سم بوتولینوم است. پزشک بوتاکس را با استفاده از سیستوسکوپ به دیواره مثانه شما تزریق می کند.

این درمان حتی برای بیمارانی که به درمان های دیگر به خوبی پاسخ نداده اند، بسیار موثر است. تعداد کمی از افراد ممکن است پس از تزریق بوتاکس احتباس موقت ادرار (مشکل ادرار کردن) داشته باشند.

تزریق بوتاکس به مرور زمان از بین می رود و تقریبا به مدت شش ماه دوام دارد. از این رو اکثر مردم نیاز به تکرار تزریق در فاصله زمانی هر شش ماه دارند.

جلوگیری از ابتلا به مثانه بیش فعال

تغییر سبک زندگی می تواند به کاهش خطر ابتلا به مثانه بیش فعال کمک کند. این تغییر سبک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حفظ وزن سالم.
• جلوگیری از مصرف بیش از حد کافئین و الکل.
• نوشیدن مقدار مناسب مایعات در روز.
• تمرینات ورزشی منظم.
• انجام تمرینات کگل یا سایر تمرینات کف لگن در جهت تقویت عضلات مثانه و کف لگن.
• کنترل قند خون و جلوگیری از ابتلا به بیماری دیابت.

سخن پایانی

مثانه بیش فعال یک بیماری شایع است که باعث تغییراتی در تعداد دفعات دستشویی رفتن شما می شود که می تواند سبب احساس شرمندگی و خجالت فرد شود. از این رو فرد باید در صورت مشاهده هرگونه علائم مثانه بیش فعال به پزشک مراجعه کند تا پزشک پس از بررسی شرح حال و آزمایشات، علت مثانه بیش فعال را تعیین و بهترین شیوه درمانی را برای فرد تجویز نماید.