احتباس ادراری (Urinary retention) به معنی عدم توانایی در خالی کردن مثانه به صورت کامل می‌باشد. ممکن است این حالت به طور ناگهانی (احتباس حاد) و یا در طول مدت زمان طولانی (احتباس مزمن) ایجاد شود. احتباس ادراری در مردان شایع تراز زنان می‌باشد. برای تشخیص علت ایجاد این عارضه به انجام آزمایش نیاز است. درمان احتباس ادراری حاد و مزمن به علت اصلی ایجاد این عارضه بستگی دارد. در صورتی که احساس می‌کنید که مثانه پر و دردناک شده است ولی قادر به تخلیه مثانه به طور کامل نیستید، بایستی فوراً به متخصص مراجعه کنید تا نسبت به احتباش ادراری اطمینان حاصل کنید.

دستگاه ادراری

دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، مثانه، مجرای خروجی و حالب می‌باشد که وظیفه دارند خون موجود در بدن را تصفیه کرده و مواد دفعی مثل آب اضافی، اوره، موارد شیمیایی مثل داروها و… را از خون جدا کرده و آن را دفع کنند.در بعضی شرایط ممکن است که بدن نتواند این مواد یعنی ادرار را از بدن خارج کنند که به این وضعیت احتباس ادرار می‌گویند.

احتباس ادراری

به طور معمول، جریان ادرار به سمت خارج از کلیه‌ها، فشار بسیار کمی دارد. اگر جریان ادرار مسدود شود، ادرار پشت نقطه مسدود شده جمع می‌شود و در نهایت به لوله‌های کوچک کلیه و محل تجمع این لوله‌ها (لگن کلیوی) رسیده و باعث تورم کلیه شده و فشار را در ساختارهای داخلی آن افزایش می‌دهد. برخی روش‌های درمانی برای درمان این بیماری شامل دارودرمانی و انجام عمل‌های جراحی می‌شود.

احتباس ادراری

این بیماری از اصلی‌ترین علایم هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات می‌باشد. از دیگر عوامل ایجاد احتباس ادراری می‌توان به انواع عفونت، مشکلات عصبی، یبوست و اثر برخی داروها اشاره کرد. گاه عضله‌های مثانه و اسفنکتر مثانه آزاد نشده و ادرار به سختی جریان پیدا می‌کند و باعث عدم تخلیه کامل مثانه می‌شود. ادرار باقی مانده می‌تواند منجر به ایجاد عفونت در بدن بشود.

علل ایجاد احتساب ادرار

احتباس ادراری انواع مختلفی دارد که به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتند. برخی از آنها مادرزادی می‌باشد و شامل موارد زیر می‌شود.

تکثیر حالب

حالب لوله‌ای می‌باشد که ادرار را از کلیه‌ها به سمت مثانه می‌برد. این بیماری شایع که از زمان تولد وجود دارد باعث می‌شود که هر دو لوله حالب از یک کلیه خارج بشوند. حالب دوم امکان دارد به طور کامل رشد کند و یا ناقص باشد. اگر عملکرد حالب درست نباشد، ادرار به سمت کلیه‌ها برمی‌گردد و باعث آسیب‌دیدگی کلیه می‌شود.

ناهنجاری در محلی که حالب به مثانه یا کلیه وصل می‌شود

این بیماری بطور کلی باعث انسداد جریان ادرار می‌شود. یک اتصال غیرطبیعی بین حالب و مثانه امکان دارد باعث تورم کلیه شده و اختلال در عملکرد کلیه شود. این ناهنجاری ممکن است مادرزادی باشد یا در زمان رشد طبیعی کودک، آسیب‌دیدگی یا در موارد نادر به دلیل وجود تومور به وجود آید. اتصال غیرطبیعی بین حالب و مثانه نیز ممکن است باعث بازگشت ادرار به سمت کلیه‌ها شود.

یورتروسل

اگر حالب بسیار باریک شده باشد و عبور ادرار را سخت کند، ممکن است یک برآمدگی در حالب (یورتروسل) ایجاد شود که معمولاً در قسمتی از حالب که نزدیک مثانه است شکل می‌گیرد. این برآمدگی باعث انسداد جریان ادرار می‌شود که موجب بازگشت ادرار به کلیه‌ها و آسیب به آنها می‌شود.

علائم احتباس ادرار 

انسداد مجرای ادرارامکان دارد علامت و نشانه‌ای از خود نداشته باشد. علائم و نشانه‌ها به محل مسدود شده، کلی یا جزئی بودن انسداد، سرعت رشد بیماری و این که بر یک کلیه اثر گذارد یا بر هردو بستگی دارد.

برخی علائم و نشانه‌های احتباس ادراری عبارتند از:

• درد مثانه
• تغییر در میزان ادرار تولیدشده
• کاهش فشار ادرار
• سوزش ادرار
• خون در ادرار
• عفونت‌های مکرر در مجاری ادرار
• فشار خون بالا
• و …

برخی عوامل داخلی و یا خارجی در حالب امکان دارد باعث احتباس ادراری شوند که عبارتند از:

• سنگ مثانه
• یبوست شدید
• تومورهای سرطانی و غیر سرطانی مثانه
• تورم مزمن حالب
• و…

تشخیص احتباس

اگر پزشک به انسداد ادراری مشکوک باشد برخی از آزمایش‌ها و اسکن‌ها را برای کمک به تشخیص مورد نظر پیشنهاد می‌دهد:

• آزمایش خون و آزمایش ادرار : ممکن است متخصص برای تعیین میزان کراتین و علائم عفونت که نشان می‌دهد کلیه‌ها به درستی کار نمی‌کنند، از شما نمونه خون و ادرار بخواهد.
• سونوگرافی : سونوگرافی از ناحیه پشت ارگان‌های داخل شکم انجام می‌شود که پزشک را قادر می‌سازد تا کلیه‌ها و لوله‌های حالب را ببیند.
• سیستویورتروگرام : این آزمایش برای جریان غیرعادی ادرار انجام می‌شود و برای آن پزشک یک لوله کوچک را از طریق لوله حالب وارد بدن کرده وماده‌ای حاجب را در مثانه تزریق می‌کند و سپس به وسیله اشعه ایکس از کلیه‌ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار قبل و در حین ادرار عکسبرداری می‌کند.
• اسکن هسته‌ای کلیه : پزشک یا تکنسین، رنگی که حاوی مقادیر کمی مواد رادیواکتیو است را در بازوها تزریق می‌کند. به کمک یک دوربین مخصوص رادیواکتیویته شناسایی شده و تصاویری که به پزشک در ارزیابی سیستم ادرار کمک می‌کند سیستم ادراری بررسی می‌شود.
• سیستوسکوپی : یک لوله کوچک همراه با دوربین و چراغ در مجرای ادرار وارد می‌شود، ممکن است این لوله با ایجاد یک شکاف نیز وارد بدن شود. سیستم نوری به پزشک کمک می‌کند تا داخل مجرای ادراری و مثانه را به خوبی بررسی کند.
• سی تی اسکن (CT scan)
• ام آر آي (MRI)

درمان احتباس ادرار

هدف از درمان انسداد ادراری از بین بردن انسداد و یا ایجاد یک مسیر فرعی برای دور زدن محل انسداد است تا بتوان از احتمال آسیب‌دیدگی کلیه‌ها کم کرد. درمان ممکن است شامل مصرف آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن عفونت‌ها در بدن شود.

احتباس‌های ادراری که باعث ایجاد درد شدید می‌شوند باید بلافاصله تحت درمان قرار بگیرد تا ادرار از بدن دفع شده و موقتاً مشکلی که به دلیل انسداد ایجاد شده است برطرف شود. اورولوژ ممکن است انجام اقدامات زیر را به بیمار تجویز کند:

• استفاده از استنت دبل جی: یک لوله باریک توخالی است که داخل حالب ها قرار داده می‌شود تا مسیر عبور ادرار را باز نگه دارد.
• نفروستومی زیر پوستی: پزشک از یک لوله که از طریق کمر وارد بدن می‌شود استفاده می‌کند تا کلیه‌ها را به طور مستقیم تخلیه کند.
• کاتتر: یک لوله است که از طریق حالب به مثانه متصل می‌شود تا این کیسه را تخلیه کند. در صورتی که مشکلات مثانه موجب تخلیه ضعیف کلیه‌ها شود به کارگیری این روش اهمیت پیدا می‌کند.

پزشک به شما خواهد گفت که کدام روش یا کدام ترکیب از روش‌های مختلف درمانی برای وضعیت شما مناسب است. فرایندهای تخلیه ممکن است به طور موقتی یا دائمی مؤثر واقع شوند که بستگی به وضعیت بیمار دارد.

جراحی

روش‌های جراحی متعددی برای درمان انسداد ادراری وجود دارد. انتخاب نوع عمل نیز به وضعیت بیماری بستگی دارد. عمل جراحی برای درمان انسداد ادراری با رویکردهای جراحی به شرح زیر انجام می‌شود که بصورت عمل باز جراحی انجام می‌شود و جراح در این عمل یک شکاف روی شکم بیمار ایجاد می‌کند که از طریق آن جراحی را انجام دهد.

مهم‌ترین تفاوت در بین این رویکردهای جراحی مربوط به طول دوره بهبودی و تعداد و اندازه شکاف‌های ایجاد شده برای انجام هر کدام از این عمل‌های جراحی است. متخص اورولوژی نوع عمل را تعیین کرده و بهترین رویکرد را برای درمان بیماری شما به کار می‌بندد.