سنگ‌‌های مجاری ادرار (URETHRAL STONE) معمولاً در کلیه یا مثانه شکل می‌گیرند ولی عموما به هنگام عبور از کلیه به مجرای ادراری یکسری مشکلات اصلی از قبیل درد شدید (کولیک کلیوی) و انسداد کلیوی ایجاد می‌کنند. بیشترین سنگ‌های کلیه مربوط به کمبود آب و افزایش مصرف پروتئین است.در این مقاله به بررسی علائم و علت تشکیل این سنگ ها می پردازیم.

دستگاه ادراری

دستگاه ادراری به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم ‌می‌شود. کلیه‌ها و لوله‌هایی به نام حالب که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند دستگاه ادراری فوقانی را تشکیل می‌دهند.
در هر دو طرف بدن یک کلیه وجود دارد و هر کلیه حالب خودش را دارد.

مثانه و لوله دیگری به نام مجرای ادرار که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند ٬ دستگاه ادراری تحتانی را تشکیل می د‌هند. حذف مواد زائد از بدن ، تنظیم و برقرار کردن تعادل بین آب و املاح در بدن، و جمع‌آوری و انتقال و دفع ادرار بر عهده‌ی دستگاه ادراری است.

سنگ‌‌های مجاری ادرار چیست؟

نوعی رسوب غیر طبیعی مواد شیمیایی و کریستال در درون کلیه ایجاد می‌شود که به آن سنگ‌های ادراری می‌گوییم.
شیوع سنگ های ادراری در طی بیست سال اخیر افزایش یافته است.  وجود سنگ در مجاری ادرار افراد ٬ در کشورهای پیشرفته بخصوص در خاور دور و نزدیک به طور قابل توجهی شایع و فراوان گزارش شده است. شایع ترین محل سنگهای مجرا ٬ قسمت مجرائی که در جلو و قسمتی در خلف و عقب قرار گرفته، می باشد.
مجرای خلف یا عقب جایی است که پروستات قرار دارد و مجرا از بین پروستات رد می شود.

انواع سنگ‌های مجاری ادرار

سنگ‌‌های مجاری ادرار انواع مختلفی دارد.
در صورتی که شخصی دوباره دچار سنگ کلیه یا سنگ در مجرای ادرار شود عموما از همان نوع اول خواهد بود. انوع سنگ کلیه عبارتند از:

• اگزالات کلسیم
• کلسیم فسفات و منیزیم فسفات
• استروویتی
• اسید اوریکی
• سیستینی

علایم و نشانه‌های سنگ‌‌های مجاری ادرار

افرادی که در مجاری ادرارشان سنگ وجود دارد ممکن است دردی نداشته باشند.
در برخی موارد هم سنگ‌های ادراری ٬ با علایمی بروز پیدا می‌کنند. شایع‌ترین نشانه سنگهای ادراری درد است.
معمولا درد سنگ کلیه بسیار شدید است و برخی معتقدند درد زایمان از این درد کمتر است. درد ناشی از سنگ مجاری ادرار به شکل‌های زیر خود را نشان می‌دهد:

• کلیوی: گرفتگی و درد شدید در ناحیه کمر
• انتشار درد: انتشار درد از کلیه و کمر به سمت کشاله ران و دستگاه تناسلی (لبیا، آلت تناسلی، بیضه)
• حالت تهوع: احساس حالت تهوع در شخص مبتلا به سنگ مجاری ادرار
• ادرار مکرر و زود به زود: ابتلا به تکرر ادرار

درد سنگ حالب ماهیت کولیکی داشته (درد شدید که پس از مدتی رفع شده و پس از گذشت چند دقیقه و یا چند ساعت مجددا تکرار می شود) و همراه با حالت تهوع و استفراغ است.سنگ های ادراری در مردان می توانند درد در ناحیه بیضه ها و در خانم ها درد در لبیای بزرگ واژن ایجاد کنند.سنگ هایی که در حالب تحتانی باشند علاوه بر درد، احساس سوزش و تکرر ادرار باعث احتباس ادرار هم می‌شوند. در بسیاری از موارد همین سنگ های ادراری باعث عفونت های ادراری می شوند به دنبال آن بیمار با تب و لرز و حساسیت ناحیه پهلو مراجعه می کند که نشان می دهد در محل انسداد عفونت ایجاد شده است.

گاهی سنگ های حالب باعث کاهش حجم ادرار و در نتیجه افزایش کراتینین خون نیز می شوند و در صورت عدم جابجایی سنگ، این انسداد کامل ایجاد درد نکرده و پس از مدتی سبب کاهش عملکرد کلیه و از دست رفتن کلیه همان سمت می شود.
سنگ های ادراری باعث تغییر رنگ ادرار و خونی شدن ادرار نیز شوند.

دلایل ایجاد سنگ‌های مجاری ادرار

دلایل مختلفی باعث ایجاد سنگ های مجاری ادرار می شوند.
عموما مسائل ژنتیکی و وراثت در پیدایش سنگ های مجاری درصد بسیار ناچیزی در ایجاد سنگ های ادراری دارند. بیشتر سنگ‌های کلیه در اثر کمبود مایعات ، آب و بیشتر شدن پروتئین ایجاد می‌شوند.
شغل هایی که در آنها فرد آب بدن خود را از دست بدهد یا در معرض آفتاب زیاد باشد نیز احتمال ایجاد سنگ را بالا می برد. طبق مطالعات شیوع سنگ در کارگران، کشاورزان، دامداران و رانندگان بیشتر می باشد.
طبق برخی مطالعات شیوع سنگ در افراد چاق همراه با توده بدنی(BMI)بالا، بیماران دیابتی، بیماران قلبی-عروقی و بیماران با فشار خون بالا بیشتر است.

درمان سنگ‌های مجاری ادرار

روش‌های درمانی متفاوتی برای درمان سنگ‌های مجاری ادرار وجود دارد. دکتر با توجه به نوع سنگ٬ محل ایجاد آن و اندازه آن تصمیم می‌گیرد از کدام روش درمانی استفاده کند.
دارو درمانی ٬ جراحی و … از روش هایدرمانی این بیماری می‌باشند که در زیر به برخی از آنها می‌پردازیم.

روش‌های جراحی استاندارد

لیتوتریپسی با شاک ویو

لیتوتریپسی با شاک ویو یک روش جراحی با حداقل تهاجمی ‌است که در آن به کمک یک فناوری ویژه “موج شوک” بر روی سنگ مثانه متمرکز شده و باعث خرد شدن آن می‌شود تا به راحتی به هنگام ادرار دفع شود. در این روش هیچ برش یا تجهیزات تهاجمی ‌لازم نیست. دفع تکه‌های خرد شده و کوچک سنگ بایستی به همراه ادرار از نقطه ضعف‌های این روش محسوب می‌شودزیرا که می تواند دردناک باشد. همچنین گاهی اوقات ممکن است که این تکه‌های خرده شده سنگ باعث انسداد کلیه شده و نیاز به عمل جراحی داشته باشد. استفاده از لیتوتریپسی برای دفع سنگ‌های با جنس مناسب با سایز کوچک تر از یک تا دو سانتیمتر اغلب موفقیت‌آمیز می باشد.

یورتروسکوپی / پیلوسکوپی 

این تکنیک‌ها اساساً شکل دیگری از جراحی هستند. در این روش‌ها یک لوله قابل انعطاف و یا نیمه سخت که دارای اسکوپ کوچک یا چراغ داری است از طریق مجاری طبیعی ادرار به مثانه و حالب (یورتروسکوپی) یا کلیه ( Pyeloscopy ) وارد می‌شود. با استفاده از این تکنیک پزشک ٬ سنگ را مشاهده کرده و به کمک لیزر آن را خرد کرده و به تکه‌های کوچک تبدیل می‌کند. برای اطمینان از آسیب ندیدن مجرای ادرار پس از دفع قطعات سنگ، پزشک مجرای ادرار را معاینه می‌کند. گاهی پزشک استنت دابل جی را خارج نمی‌کند تا امکان بهبودی بدون اسکار (جای زخم) فراهم شود. پزشک بعد از گذشت ۲ تا ۳ هفته استنت را از بدن خارج می‌کند.

PCNL

پی سی ان ال کوتاه شده جراحی سنگ کلیه از طریق شکاف پوستی است. از این روش درمانی معمولاً برای خارج کردن سنگ‌های بزرگ کلیه استفاده می‌شود. به کمک اشعه ایکس یک لوله کالیبر کوچک (حدود اندازه انگشت حلقه) از طریق پوست در قسمت پوست کمر وارد کلیه می‌شود. این کار امکان دسترسی مستقیم به سنگی و خرد کردن آن را فراهم می‌کند. در اغلب مواقع، یک لوله نفروستومی ‌تا ۲۴ ساعت پس از عمل جراحی در کلیه فرد باقی می‌ماند و قبل از ترخیص از بیمارستان از بدن وی خارج می‌شود.

جراحی باز 

یکی دیگر از روش‌های جراحی سنگ‌های مجاری ادرار و کلیه جراحی باز است و به ندرت از این روش برای درمان سنگ کلیه استفاده ‌می‌شود.

سنگ‌های مجاری ادرار ممکن است با نشانه و یا بی نشانه باشند و در قسمت‌های مختلفی از سیستم ادراری تشکیل شوند.درمان این سنگ‌ها بسته به نوع سنگ ٬ محل آن و اندازه آن دارد. تنها پزشک می‌تواند بهترین روش درمانی را اتخاذ نماید.