سنگ های حالب، در واقع همان سنگ های کلیه هستند که وارد مجرای ادراری شده اند و بسته به اندازه آن ها می توانند باعث ایجاد درد در بدن شوند. علائم سنگ حالب ممکن است شامل درد، حالت تهوع و استفراغ باشد. این سنگ ها قابل درمان هستند و می توان با تغییر در رژیم غذایی از تشکیل مجدد آن ها جلوگیری کرد.

سنگ حالب چیست؟

سنگ حالب یک توده جامد یا کریستال نامنظم است که در یکی از حالب ها گیر کرده است. حالب ها دو لوله ماهیچه ای هستند که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند. در هر کلیه، یک حالب نیز وجود دارد.

سنگ های حالب می توانند در حالب چپ یا حالب راست تشکیل شوند. این سنگ ها در کلیه تشکیل شده و از طریق ادرار به حالب منتقل می شوند. در مواردی که این سنگ ها ریز باشند، از طریق حالب به مثانه منتقل می شوند و در نهایت با جریان ادرار از بدن دفع می شوند، اما در مواردی که این سنگ ها بزرگ باشند، ممکن است در حالب گیر کنند و باعث مسدود شدن ادرار و ایجاد درد شوند.

سنگ حالب در اثر تجمیع املاح و مواد معدنی موجود در ادرار تشکیل می شود.

انواع سنگ های حالب از نظر ساختار

سنگ های حالب از نظر ساختار به چهار دسته اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از:

• سنگ های کلسیمی؛ سنگ های کلسیمی شایع ترین نوع سنگ حالب هستند. این سنگ ها شامل سنگ های اگزالات کلسیمی و سنگ های فسفات کلسیمی است.
• سنگ های اسید اوریک؛ این سنگ ها بر اثر مقادیر بیش از حد اسید اوریک در ادرار تشکیل می شود.
• سنگ های استروویت؛ این سنگ ها اکثراً پس از ابتلا به عفونت دستگاه ادراری (UTI) تشکیل می شوند.
• سنگ سیستین؛ سنگ‌های سیستئینی معمولاً به‌صورت یک اختلال ژنتیکی در زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها قادر به بازجذب سیستئین از ادرار نیستند و سبب رسوب آن در ادرار رمی شوند.

علائم سنگ حالب

اگر سنگ های حالب ریز باشند، ممکن است خود به خود و بدون هیچ علامتی از سیستم ادراری عبور کنند و با جریان ادرار دفع شوند. با این حال، سنگ هایی که حالب یا مجرای ادراری را مسدود می کنند، ممکن است علائم زیر را ایجاد نماید:

• احساس درد در پهلو، بیضه و اطراف مجرای ادراری
• سوزش ادرار
• حالت تهوع و استفراغ
• تب
• هماچوری یا خون در ادرار
• تکرر ادرار
• ادرار کم و به صورت قطره ای

علت سنگ حالب

سنگ حالب زمانی تشکیل می شوند که مقدار زیادی املاح معدنی سنگ ساز در ادرار وجود داشته باشد. مواد تشکیل دهنده سنگ های حالب معمولاً بدون مشکل از سیستم ادراری عبور می کنند. چنانچه شخصی به اندازه کافی آب ننوشد، ادرار به اندازه کافی در بدن برای حل کردن املاح معدنی و یا شستشوی آن ها وجود ندارد و در نتیجه مواد معدنی منجر به تشکیل کریستال ها می شوند. به طور کلی از علت های ایجاد سنگ حالب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کم آبی بدن و مصرف مواد غذایی که حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند مانند اسفناج، چغندر، کاکائو، توت فرنگی، آجیل و … خطر ابتلا به سنگ را افزایش می دهد.
• بیماری نقرس می تواند عاملی بر ایجاد سنگ های اسداوریکی حالب باشد.
• عفونت های مزمن به خصوص عفونت مجاری ادراری زنان می تواند منجر به ایجاد سنگ حالب از نوع استروویت گردد.

تشخیص سنگ های حالب

پزشک با بررسی شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی وی برای تشخص سنگ حالب اقدام می کند. همچنین ممکن است یکسری آزمایشات تکمیلی به جهت تشخیص قطعی برای بیمار تجویز نماید که این آزمایش ها عبارتند از:

• آزمایش ادرار؛ آزمایش ادرار نمایانگر نشانه‌های عفونت می باشد و سطح مواد موجود در ادرار را که باعث ایجاد سنگ‌های حالب می‌شود را بررسی می‌کند.
• آزمایش خون؛ آزمایش خون علاوه بر مشخص کردن عملکرد کلیه ها، عفونت و سایر مشکلاتی را که باعث ایجاد سنگ حالب می شوند، را بررسی می‌کند.
• سونوگرافی؛ سونوگرافی از امواج صوتی برای بررسی انسداد در حالب استفاده می کند.
• سی تی اسکن؛ سی تی اسکن به پزشک در تعیین اندازه سنگ و محل آن کمک می کند.

درمان سنگ حالب

درمان این سنگ ها به اندازه، محل قرارگیری و نوع آن ها که از چه موادی هستند بستگی دارد. در اکثر موارد سنگ بدون درمان دفع می شود و نیازی به روش درمانی به جز نوشیدن آب زیاد نیست.

اگر اندازه سنگ بزرگ باشد، به خودی خود دفع نمی شود و ممکن است در حالب گیر کند. اگر سنگ در حاب گیر کند و منجر به انسداد مجرای ادراری شود، فرد بیمار باید فراً به پزشک و متخصص ارولوژی مراجعه نماید تا پزشک پس از تشخیص سنگ و بررسی آن، بهترین روش درمانی را تحویز نماید. روش های درمانی سنگ حالب عبارتند از:

1) سنگ شکنی با موج شوک

در این روش از امواج صوتی برای شکستن سنگ های حالب استفاده می شود. شکسته شدن سنگ ها به تکه های کوچک تر سبب می شود که هنگام ادرار کردن، تکه‌های کوچک‌تر سنگ‌ها به راحتی از طریق مجرای ادراری حرکت کنند. 

2) اورتروسکوپی

پزشک اورولوژی یک لوله بلند و نازک با دوربین را به مجرای ادراری وارد می کند. سپس سنگ را پیدا کرده، آن را برمی دارند یا با لیزر می شکنند.

3) قرار دادن لوله نفروستومی

در این روش، با قرار دادن سوند از طریق پشت به کلیه و استفاده از آرام بخش و ترکیبی از سونوگرافی و اشعه ایکس درد به موقتا تسکین می دهند. این روش در زمان بروز علائمی مانند تب یا عفونت همراه با انسداد مجرای ادراری مورد استفاده قرار می گیرد.

4) قرار دادن استنت در حالب

استنت حالب لوله های نازک، انعطاف پذیر و موقتی هستند که حالب را باز نگه می دارد. این لوله ها اجازه می دهند که ادرار ، سنگ را دور بزند و در اطراف سنگی که جریان ادرار را مسدود کرده است، جریان یابد. البته باید توجه داشت که این روش یک روش جراحی موقت است که تحت بیهوشی انجام می شود.

5) مصرف دارو

مصرف داروهای آلفا بلاکر،مجرای ادراری را شل کرده و سرعت حرکت سنگ به داخل مثانه را افزایش می دهد. شل کردن عضلات و افزایش سرعت حرکت سنگ در مجرای ادراری منجر به دفع سنگ از طریق ادرار می شود. آلفا بلاکرها برای دفع سنگ های کوچکتر مؤثر می باشد.

چه مدت طول می کشد تا پس از این درمان بهبودی حاصل شود؟

اکثر افراد ظرف چند روز پس از درمان احساس بهتری دارند. با این حال، ممکن است عوارض جانبی تا دفع آخرین تکه سنگ ادامه داشته باشد.

پیشگیری از ایجاد سنگ حالب

روش های زیادی برای پیشگیری از ایجاد سنگ های حالب وجود دارد که عبارتند از:

1)مصرف مایعات به مقدار زیاد

نوشیدن حداقل 2 تا 3 لیتر مایعات در روز ایده خوبی است. آب بهترین است، اما مایعات دیگر مانند لیموناد یا آب پرتقال نیز گزینه های خوبی هستند.

2)محدود کردن مصرف پروتئین

محدود کردن مصرف مواد پروتئینی از جمله گوشت، تخم مرغ و ماهی که میزان اسید اوریک را در بدن افزایش می دهند، می تواند از تشکیل سنگ های حالب جلوگیری کند. باید توجه داشت که سایر مواد پروتئینی از جمله عدس، لوبیا، نخود سبز منابع پروتئینی خوبی هستند که میزان اسید اوریک را در بدن افزایش نمی دهند.

3)محدود کردن مصرف نمک

مصرف کمتر از 1500 میلی گرم نمک در روز به کاهش احتمال ابتلا به سنگ حالب کمک می کند. می توانید نمک را در رژیم غذایی خود با را با ادویه جات، ترشی جات، آب لیمو یا سرکه های طعم دار جایگزین کنید.

4)محدود کردن مصرف مواد غذایی با مقادیر بالای اگزالات

اگزالات یک ماده مغذی است که در اسفناج، بادام، بادام هندی و سیب زمینی یافت می شود. غذاها و نوشیدنی هایی که کلسیم زیادی دارند می توانند به جلوگیری از کریستال شدن اگزالات کمک کنند.

سخن پایانی

سنگ های حالب می توانند آزاردهنده و دردناک باشند. با این حال، آنها یک بیماری موقتی هستند. بسیاری از افراد سنگ های کوچک حالب را بدون درمان دفع می کنند. برای سنگ‌های بزرگ حالب، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد تا پزشک اورولوژی با جلوگیری از بدتر شدن علائم، بهترین روش درمانی را بر اساس نوع سنگ، اندازه و محل قرارگیری آن تجویز نماید.