بررسی اجمالی

سنگ های مثانه توده های سختی از جنس مواد معدنی در مثانه هستند که در اثر تجمیع مواد معدنی موجود در ادرار غلیظ متبلور شده و سنگ تشکیل می دهند. این عارضه اغلب در افرادی که دچار اختلال در تخلیه کامل مثانه هستند، ایجاد می شود.

سنگ‌های مثانه کوچک ممکن است بدون درمان از بین بروند، اما گاهی اوقات سنگ‌های مثانه نیاز به دارو یا جراحی دارند. اگر سنگ مثانه درمان نشود، ممکن است منجر به عفونت و عوارض دیگر شود.

علائم سنگ مثانه

گاهی اوقات سنگ های مثانه (حتی سنگ های بزرگ) هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند. اما اگر سنگ دیواره مثانه را تحریک یا جریان ادرار را مسدود کند، ممکن است علائم زیر در فرد بیمار رخ دهد:

• درد زیر شکم
• درد در هنگام ادرار کردن
• تکرر ادرار
• مشکل در ادرار کردن یا قطع شدن جریان ادرار
• خون در ادرار یا هماچوری
• ادرار کدر یا تیره رنگ غیرمعمول

علت سنگ مثانه

زمانی که مثانه فرد به طور کامل تخلیه نشود، باعث می شود که ادرار به ادرار غلیظ تبدیل شود و این ادرار غلیظ می تواند متبلور شده و سنگ مثانه را تشکیل دهد.

برخی از عفونت ها نیز می توانند منجر به ایجاد سنگ مثانه شوند. گاهی اوقات یک بیماری زمینه ای که بر توانایی مثانه برای نگه داشتن، ذخیره یا دفع ادرار تأثیر می گذارد، می تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود.

شایع ترین دلایلی که می تواند باعث ایجاد سنگ مثانه شود، عبارت است از:

• بزرگ شدن غده پروستات؛ بزرگ شدن پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) می تواند باعث ایجاد سنگ مثانه در مردان شود. بزرگ شدن پروستات می تواند جریان ادرار را مسدود و از تخلیه کامل مثانه جلوگیری کند.
• اعصاب آسیب دیده؛ به طور معمول، اعصاب پیام هایی را از مغز به ماهیچه های مثانه می رساند و عضلات مثانه را برای سفت شدن یا رها شدن هدایت می کند. اگر این اعصاب آسیب ببینند (در اثر سکته مغزی، آسیب نخاعی یا سایر مشکلات سلامتی) ممکن است مثانه به طور کامل تخلیه نشود.

• التهاب؛ التهاب مثانه، که گاهی به دلیل عفونت های دستگاه ادراری یا پرتودرمانی لگن ایجاد می شود، می تواند منجر به سنگ مثانه شود.
• تجهیزات پزشکی؛ کاتترهای ادراری (لوله‌های باریکی که از طریق مجرای ادرار وارد می‌شوند تا به تخلیه ادرار از مثانه کمک کنند) ممکن است باعث ایجاد سنگ مثانه شوند.
• سنگ کلیه؛ سنگ هایی که در کلیه های تشکیل می شوند مانند سنگ های مثانه نیستند؛ اما سنگ های کوچک کلیه ممکن است از حالب به داخل مثانه حرکت کنند و اگر دفع نشوند می توانند به سنگ مثانه تبدیل شوند.

ساختار سیستم ادراری

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سنگ مثانه هستند؟

مردان، به ویژه افراد بالای 50 سال، بیشتر در معرض سنگ مثانه هستند.

عواملی که می تواند خطر ابتلا به سنگ مثانه را افزایش دهد، عبارت است از:

• مسدود شدن جریان ادرار؛ چنانچه جریان ادرار از مثانه به مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از بدن شما خارج می کند) مسدود شود، می تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود. دلایل مختلفی می توانند باعث مسدود شدن جریان ادرار شوند که شایع ترین آن ها بزرگ شدن پروستات است.
• آسیب عصبی؛ سکته مغزی، آسیب های نخاعی، بیماری پارکینسون، دیابت، فتق دیسک و تعدادی از مشکلات دیگر می توانند به اعصابی که عملکرد مثانه را کنترل می کنند، آسیب بزنند.

وجود این 2 عامل در کنار هم، می تواند خطر ابتلا به سنگ را افزایش دهد.

عوارض سنگ مثانه

سنگ های مثانه ای که دفع نمی شوند(حتی آنهایی که علائمی ایجاد نمی کنند) می توانند منجر به عوارضی مانند:

• مشکلات مزمن مثانه؛ سنگ های مثانه درمان نشده می توانند باعث مشکلات ادراری طولانی مدت مانند درد یا تکرر ادرار شوند. سنگ های مثانه همچنین می توانند در دهانه ای که ادرار از مثانه خارج می شود، قرار بگیرند و جریان ادرار را مسدود کنند.
• عفونت های دستگاه ادراری؛ عفونت‌های باکتریایی مکرر در دستگاه ادراری ممکن است ناشی از سنگ مثانه باشد.

پیشگیری از ایجاد سنگ مثانه

سنگ‌های مثانه معمولاً به دلیل یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شوند که به همین دلیل پیشگیری از آن دشوار است، اما می‌توان با رعایت نکات زیر شانس ابتلا به سنگ مثانه را کاهش داد:

• هنگام مشاهده علائم غیر معمول ادراری به پزشک مراجعه نمایید؛ تشخیص زودهنگام و درمان بزرگی پروستات یا سایر بیماری های اورولوژی ممکن است خطر ابتلا به سنگ مثانه را کاهش دهد.
• به مقدار زیاد مایعات بنوشید؛ نوشیدن مایعات بیشتر، به ویژه آب، ممکن است به پیشگیری از سنگ مثانه کمک کند؛ چرا که مایعات، غلظت مواد معدنی را در مثانه رقیق می کند.

نحوه تشخیص سنگ

پزشک ارولوژی با روش های زیر به تشخیص و بررسی سنگ مثانه می پردازد:

• معاینه فیزیکی؛ پزشک با گرفتن شرح حال و همچنین معاینه ناحیه پایین شکم، مثانه را از جهت اینکه بزرگ شده است یا خیر بررسی می کند. همچنین ممکن است برای تعیین اینکه آیا پروستات بزرگ شده است یا خیر، معاینه رکتوم نیز انجام دهد.
• آزمایش ادرار؛ پزشک با تجویز آزمایش ادرار، ادرار را از نظر مقادیر میکروسکوپی خون، باکتری ها و غلظت مواد معدنی بررسی می کند. آزمایش ادرار همچنین عفونت دستگاه ادراری را نیز مشخص کرده و نشان می دهد که می تواند باعث ایجاد سنگ مثانه در نتیجه آن شود یا خیر.
• سی تی اسکن؛ سی تی اسکن با ارائه تصاویر واضح از داخل بدن، می تواند سنگ های بسیار کوچک را نیز تشخیص دهد. این روش، یکی از حساس ترین تست ها برای شناسایی انواع سنگ های مثانه است.
• سونوگرافی؛ این آزمایش امواج صوتی را از اندام ها و دیگر ساختارهای بدن شما منعکس می کند تا تصاویری ایجاد کند که به تشخیص سنگ های مثانه کمک کند.
• اشعه ایکس؛ عکس برداری با اشعه ایکس از کلیه ها، حالب و مثانه به پزشک کمک می کند تا تشخیص دهد که آیا بیمار سنگ مثانه دارد یا خیر. با این حال، برخی از انواع سنگ ها را نمی توان در اشعه ایکس معمولی دید.

درمان سنگ مثانه

نوشیدن آب زیاد ممکن است به دفع طبیعی سنگ کوچک کمک کند. با این حال، از آنجایی که سنگ های مثانه اغلب به دلیل مشکل در تخلیه کامل مثانه ایجاد می شوند، ممکن است نوشیدن آب اضافی برای دفع سنگ کافی نباشد. در اغلب موارد این سنگ ها باید توسط جراح برداشته شوند که 2 روش برای برداشتن این سنگ ها وجود دارد:

1) شکستن سنگ ها

در این روش، ابتدا داروهای بی حس کننده یا بیهوشی عمومی به بیمار داده می شود. پس از آن، یک لوله کوچک با یک دوربین در انتهای مثانه وارد می شود تا پزشک سنگ را ببیند. سپس با استفاده از دستگاه سنگ شکن لیزر، سنگ را به قطعات کوچک شکسته و از مثانه خارج می کند.

2) عمل جراحی برای برداشتن سنگ

گاهی اوقات، سنگ های مثانه بزرگ هستند و یا خیلی سخت می شوند. در این موارد، پزشک سنگ های مثانه را با جراحی خارج می کند. اگر سنگ مثانه در نتیجه انسداد خروجی مثانه یا بزرگ شدن پروستات است، این مشکلات باید همزمان با سنگ مثانه، با جراحی درمان شوند.